اختلاف ایران، روسیه و ترکیه درباره سوریه چیست؟

اختلاف ایران، روسیه و ترکیه درباره سوریه | روز گذشته روسای جمهور سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در سوچی گرد هم آمدند تا توافقات سه جانبه خود را درباره سوریه اعلام کنند. ایران، روسیه و ترکیه گرچه روز گذشته این توافقات مهم را اعلام کردند، اما همواره در موضوع سوریه اختلافاتی نیز با هم داشته اند…

با سرعت‌گرفتن تحولات در سوريه، ترکيه تصور مي‌کرد مشابه ديگر کشورهاي عربي جنبش اخواني در سوريه نيز اوج مي‌گيرد و اين مي‌تواند معادلات را به نفع او تغيير دهد. اما مسکو و آنکارا نگاه و ارزيابي متفاوتي به نقش و جايگاه کشور سوريه داشتند. در ترکيه اردوغان به دليل انديشه «نوعثماني‌گري» به مرزهاي سوريه با نگاهي تاريخي مي‌نگرد و بي‌ميل نبوده حلب را که جزئي از سرزمين تاريخي امپراتوري بوده، به شکل قبل بازگرداند؛ ايده‌هايي مبني بر عمق راهبردي ترکيه که دنبال گسترش حوزه نفوذ اين کشور است. اردوغان تا مدت‌هاي مديد هم پوتين را مزاحم اجراي اين راهبرد مي‌دانست که همين يکي از عمده‌ترين نقاط اختلاف دو کشور بوده است. اين اختلافات به آنجا رسيد که در برهه‌اي ترکيه در بخش‌هايي از مرز با سوريه دست به اقدامات نظامي زد اما روسيه طرحي به شوراي امنيت برد تا مانع از اين حمله شود. اين اختلافات آذر ٩٤ با سرنگوني سوخو ٢٤ روسيه توسط تركيه اوج پيدا کرد. تنش ميان تركيه و روسيه چنان بالا گرفت كه در مقطعي حتي بيم بروز برخورد نظامي ميان دو كشور به وجود آمد. اما ترور سفير روسيه در ترکيه در حالي‌ که از يک نمايشگاه عکس بازديد مي‌کرد، دو کشور را براي مبارزه با داعش در سوريه به هم نزديک کرد. گفته شد اين ترور توسط يک داعشي و در اعتراض به اقدامات نظامي روسيه در حلب انجام شده است.
اختلافات ايران و  روسيه بر سر سوريه
ايران و روسيه هر دو نسبت به آنچه مي‌تواند باعث گسترش دامنه نفوذ غرب در خاورميانه شود، نگران هستند. سوريه در اين سال‌ها مي‌توانست يکي از اصلي‌ترين بسترهاي اين نفوذ شود اما ايران و روسيه اجازه اين کار را ندادند. روس‌ها و ايراني‌ها مي‌دانند که در صورت سرنگون‌شدن نظام سياسي کنوني در سوريه کل منطقه زير سلطه غرب به‌ويژه آمريکا قرار مي‌‌گيرد و اين خوشايند هيچ‌کدام از دو طرف نيست.  ايران نيز سوريه را نقطه مهم و استراتژيک در محور مقاومت عليه اسرائيل و جهان غرب در منطقه مي‌بيند. نقطه اشتراک مهم ديگر ايران و روسيه حمايت از دولت بشار اسد همراه با انجام اصلاحات سياسي است. برخلاف اتحاديه عرب، ترکيه و کشورهاي غربي که به شدت از گزينه «تغيير رژيم» حمايت مي‌کردند، ايران و روسيه با اين رويکرد به‌شدت مخالف بوده و در مقابل از انجام اصلاحات سياسي مديريت‌شده حمايت مي‌کنند. اما به نظر مي‌رسد يکي از اصلي‌ترين محورهاي اختلاف تهران- مسکو حضور حزب‌الله در جريان جنگ داخلي سوريه است. اما سپتامبر ٢٠١٥ و هنگام ورود نيروهاي ارتش روسيه به سوريه، حکومت بشار اسد و ارتش اين کشور آن‌چنان دچار اختلال و بي‌نظمي بود که حتي قادر نبود جنگ را به‌تنهايي به پيش برد. در آن زمان، مقامات روسي براي نجات حکومت بشار اسد ترجيح مي‌دادند با نهادهاي دولتي همکاري و هماهنگي داشته باشند، اما حکومت آن‌قدر ضعيف و ناتوان شده بود که روس‌ها چاره‌اي نداشتند جز اينکه با متحدان غيردولتي بشار اسد مانند نيروهاي حزب‌الله لبنان يا نيروهاي شبه‌نظامي مانند «لواء القدس» – که از فلسطينيان حامي بشار اسد تشکيل شده است – همکاري نزديکي را آغاز کنند. در حالي ‌که روسيه به دنبال آن بود تا نيروهاي نظامي و ارتش متعارف سوريه را تا حد ممکن تقويت کند ايران به دنبال تشکيل نسخه سوري نيروهاي حزب‌الله در اين کشور بود و براي اين کار از تجربه نيروهاي شبه‌نظامي شيعه عراق ياري گرفت.
اختلافات ايران و ترکيه بر سر سوريه
در شش سال گذشته اختلاف‌نظرها بر سر سوريه بين ايران و ترکيه آن‌قدر زياد بود که تصور توافق اين دو کشور بر سر سوريه به همراهي روسيه، غريب به نظر مي‌آمد. اما روز گذشته در شهر سوچي سه کشور ايران، روسيه و ترکيه با وجود اختلاف‌نظرهاي پيشين به توافقاتي در مورد آينده سوريه دست يافتند. اصلي‌ترين علت اختلاف دو کشور «آينده سوريه و شخص بشار اسد» بود. درحالي‌که ايران تأکيد داشت که رفتن يا نرفتن بشار اسد بايد با برگزاري انتخابات و توسط رأي مردم اعلام شود، ترکيه سفت و سخت خواستار كناررفتن اسد از قدرت بود. اما به مرور اين رويکرد تغيير کرد و ترکيه پاي ميز مذاکره آمد.با اين‌ حال نگاه ترکيه به بحران سوريه با نگاه ايران کاملا متفاوت بود. يکي از تفاوت‌ها اين است که ترکيه، همسايه سوريه است و اين همسايگي با مسائل تاريخي بين دو کشور گره خورده است، مسائلي جغرافيايي و تاريخي.  يکي از اصلي‌ترين نقاط اختلاف ايران و ترکيه موضوع انتقال نفت خام سوريه و عراق به ترکيه بود. عملي که منجر به تزريق پول و ثروتمندترشدن داعش توسط ترکيه مي‌شد. مقامات ايراني به‌شدت ترکيه را بابت اين کار سرزنش مي‌کردند. مضاف بر اينها ترکيه بر سر آنچه گروه‌هاي معارض خوانده مي‌شد نيز با ايران هم‌نظر نبود. جبهه النصره يکي از اصلي‌ترين گروه‌هايي بود که از سوي ايران تروريست خطاب مي‌شد اما ترکيه معتقد بود بايد از اين گروه حمايت شود. اما آنکارا در مورد سوريه نگراني عمده ديگري نيز دارد؛ مسله کردي. فعاليت‌هاي مسلحانه پ‌ک‌ک در همه اين‌ سال‌ها يکي از اصلي‌ترين نگراني‌هاي ترکيه بوده و حتي در دوره‌اي ترکيه نگران به‌کارگيري اين گروه از سوي سوريه بود.مضاف بر اينها ترکيه، سياست خارجي خود را با معيارهاي اروپايي تنظيم مي‌کرده؛ معيارهايي که او را به حذف بشار راغب‌تر مي‌کرد تا حفظ او. همه اينها در حالي رقم مي‌خورد که پيش از آغاز بحران، اردوغان با بشار اسد روابط خانوادگي عميقي داشت و تصاوير گذراندن روزهاي فراغت بشار و همسرش در ترکيه از جمله تصاوير روزهاي گرم رابطه دو کشور بود.